پرونده ویژه تحلیل و بررسی الگوی پایه پیشرفت

اینجا تهران است، صدای انقلاب اسلامی ایران…«شهید محلاتی» با ادای این عبارت، پیروزی انقلاب اسلامی را از ایستگاه رادیویی میدان پانزده خرداد تهران اعلام نمود. از همان آغاز و البته مقدمات قبل از پیروزی انقلاب، برای همگان معلوم شده بود، صدای متفاوتی از انقلاب ایران به گوش می‌خورد، صدایی که با هژمونی عرفی شده قدرت در جهان معاصر ناهمخوان بود و می‌خواست برای طیفی باشد و بماند که صدای‌شان در غوغاسالاری مجادلات و تعاملات دنیای کنونی، محو و در محاق بوده است.

تلاش اولیه قدرت‌های استکباری، همان نسخه مرسوم و معمول است. در ابتدا تلاش می‌کنند هر ایده و کلام و پیام متعارضی را محو کنند و در صورت ناکامی، همه همت خود را بر این می‌دارند که آن را در مسیر خود همراه و هضم نمایند تا «صدایی دیگر»، شنیده نشود. قدرت شرق هم که با محوریت شوروی سابق حیات داشت، تلاش می‌کرد که انقلاب ایران را به نفع جریان ایدئولوژیک خود مصادره کند و از آن به‌عنوان یک ابزار تهاجم مقابل غرب بکارگیرد. اما بعد از مدتی با ناهمراهی انقلاب اسلامی، او هم سراپا برای محو صدای انقلاب، وارد میدان شد…

حالا چهل سال از انقلاب اسلامی می‌گذرد و در این چهار دهه، همه قدرت‌های جهانی با بکارگیری همه استعداد خود و با استخدام راهبردهای متنوع، تلاش می‌کنند جمهوری اسلامی را در هر مرحله‌ای که می‌توانند، درمانده و متوقف کنند. بنابراین، چالش‌های مختلف برای رسیدن به این هدف را طراحی و در جای خود استفاده می‌کنند. حداقل هدف این برنامه‌ها، مشغول شدن ایران به خود و محدود شدن فضای حرکتی و اثرگذاری آن است.

اما، اندیشه رهبران انقلاب اسلامی، از همان آغاز شکل‎‌گیری حکومت، مقابله با «محصور شدن و منحصر شدن در تلاش‌های عکس العملی و تدافعی» بوده است. طراحی برنامه‌های توسعه (که الان در حال اجرای ششمین برنامه ۵ ساله هستیم) با همه ایرادات مبنایی و جهت‌گیری‌های التقاطی، از جمله اقدامات دولت‌های ایرانی برای محصور نماندن در زمینِ بازی خود مشغولی دشمن است.

سال 1375، برنامه 25 ساله «ایرانِ 1400» با دو سناریوی رشد اقتصادی 5 و 8 درصدی فضای وسیع‌تری را پیش چشم قرار داد، اما با توجه به ذات برنامه که عملاً اقتصادی بود، کمتر با واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی ما تناسب داشت و در همان آغاز مسیر به زمین خورد. از سال 1379، طراحی برنامه «چشم انداز بیست ساله» مطمح نظر قرار گرفت و این بار «مجمع تشخیص مصلحت نظام» به‌عنوان متولی طراحی و نظارت سیاست‌های کلی کشور، پیش‌نویس پیشنهادی آن را آماده کرد و برای بازه زمانی 1384 تا 1404 توسط رهبری ابلاغ شد. البته زیرساخت‌های هماهنگ کننده قوای نظام، نتوانست از عهده ناوبری این برنامه بربیاید و جریان چشم انداز خیلی زود، متوقف گردید.

از سال 1388 و با تشکیل جلسات اندیشه راهبردی در محضر رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، بحث «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» به‌عنوان اولین موضوع، مورد توجه قرار گرفت و در ادامه «مرکز الگو» تأسیس شد. این مرکز متولی طراحی برنامه گذار ایران بر مدار پیشرفت در 50 سال آینده گردید. اصل پیش‌نویس این برنامه در قالب پنج سرفصل «مبانی، ارزش‌ها، افق‌، رسالت و تدابیر» در اسفندماه 1396 آماده شد و در مهرماه 1397 طی فراخوانی، از سوی «مقام معظم رهبری» به جامعه نخبگانی ارائه گردید تا با مشارکت و همفکری به یک سند ملیِ مورد اتکا تبدیل شود. این سند یکی از آخرین نمونه تلاش‌های جمهوری اسلامی برای باز کردن یک پنجره فرصت امیدبخش به آینده‌ای روشن مقابل دیدگان همه هواداران و هواخواهان خود است و البته سردمداران و ارباب قدرت جهانی هم این نگاه فاخر را در کنار همه حربه‌های حقیر خود مشاهده‌گرند.

«بیانیه گام دوم» را هم می‌توان آخرین رویداد از نگاه ژرف اندیش و تیزبین رهبر حکیم انقلاب دانست که با واکاوی تمام، گذشته انقلاب را تجزیه و تحلیل و آینده آن را ترسیم و تصویر می‌کنند.

***************

نشریه «تأملات رشد»، با توجه به رسالت خود و فراخوانی که رهبر معظم انقلاب برای بررسی و ارائه نقطه نظرات جامعه نخبگانی نسبت به الگوی پایه پیشرفت ایران در ۱۴۴۴ اعلام نمودند، ویژه‌نامه‌ای را به این امر اختصاص داده است. در این ویژه‌نامه که پیش روی شماست، ۲۴ نگاشت تخصصی در شش بخش «جان‌بخشی به سندهای ملی»، «سوغات فرهنگ»، «توالی بی‌معنای معنادارها»، «در حاشیه دانشگاه»، «کلاس سندنویسی» و «نشانی پیشرفت» فراهم آمده است. در بخش اول  به کلیت سند ملی و سندنویسی در کشور پرداخته شده و سه مطلب در این باره نگاشته شده تا رهیافت‌هایی برای تبدیل سندهای ملی به گفتمان فعال اجتماعی عرضه کند. در بخش دوم، نیم نگاهی به تجارب سایر کشورها در زمینه سندنویسی پیشرفت شده است. تأملی دوباره در فرایندها و دستاوردهای سایر کشورها در پیشرفت بلندمدت همچنان می‌تواند درس‌آموزی‌ها و تلنگرهایی برای سند الگو داشته باشد. بخش سوم، روح حاکم بر سند الگوی پیشرفت را بررسی می‌کند و در شش یادداشت، گاه با ورود به بعضی جزئیات و گاه با منطقی کلان، اجزا و عناصر سند را در کنار یکدیگر ارزیابی می‌کند. بخش چهارم، دو متن تحلیلی درباره مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دارد. این بخش تلاش دارد تا با تحلیلی ساختاری، نقش سازمانی مرکز الگو را در خروجی نهایی بررسی کند و پیشنهادهایی در این زمینه ارائه دهد. بخش پنجمِ این نشریه، به روش‌شناسی نگارش سندهای کلان راهبردی می پردازد. دو نوشته‌ای که در این بخش وجود دارد، الزامات روش شناسی مطلوب را با سند فعلی تطبیق می‌دهد. در مرحله بعد، هشت مقاله موضوعی در بخش ششم ارائه شده که تدابیر و الزاماتی را در حوزه‌هایی همچون سلامت، خانواده، کشاورزی و … پیشنهاد کرده است. بخش پایانی این نشریه، گزارشی جامع و مختصر از مطالب بخش‌های پیشین است که تلاش شده تا اهم مطالب در قالب یک یادداشت منسجم، به صورت یکجا و خلاصه شده برای مسئولین مربوطه آماده شود.

این نوشته‌ها حاصل فکر ۹ هسته تخصصی مرکز مشتمل بر هسته‌های «عدالت پژوهی»، «نوآوری»، «سلامت»، «کشاورزی»، «فضای مجازی»، «خانواده»، «رسانه»، و «تعلیم و تربیت» است که بعد از ارزیابی به انتشار رسیده است تا در اختیار متولیان امر الگو و سایر صاحب‌نظران و نخبگان قرار گیرد.

لازم به ذکر است، برخی از این نگاشت‌ها، در دو نشریه «عدالت اجتماعی» و «نوآفرین» مرکز رشد دانشگاه امام صادق ^{علیه‌السلام} نیز منعکس‌شده است.

سردبیر نشریه «تأملات رشد»