واکاوی فساد در جامعه امروز
در روزهای پایانی سال 1398 و هم‌زمان با ایام اولین سالروز حکم انتصاب ششمین رئیس قوه قضائیه انقلاب اسلامی توسط رهبر فرزانه انقلاب، نشریه «تأملات رشد» در شماره پنجم خود، به مهم‌ترین اقدام این قوه در سال اخیر پرداخته و موضوع حساس و حیاتی «فساد» را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. رهبر معظم انقلاب اسلامی، موضوع مبارزه با فساد را در سال‌های اخیر و به‌طور خاص در حکم رئیس جدید قوه قضائیه مورداشاره قرار داده و بر مبارزه قاطع، فراگیر و عادلانه با فساد تأکید کردند. روزهای سال 1398 نیز مملو از مباحث گوناگون در میان افکار عمومی و رسانه‌های اجتماعی پیرامون فساد بود. عارضه‌ای که با شدت و ضعف در دوره‌های مختلف در کشور ما دیده‌شده است.
مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام ، در این شماره از نشریه تأملات رشد، با محور قرار دادن موضوع «واکاوی فساد در جامعه امروز»، تلاش کرده است تا در قالب 31 نگاشت تخصصی که غالباً توسط پژوهشگران این مرکز و البته برخی سیاست‌گذاران دغدغه‌مند و کارگزاران اجرائی نوشته‌شده است، ابعاد مختلف این مسئله را موردبررسی قرار دهد.
ساختار نشریه
این نشریه مشتمل بر سه بخش اساسی است. در بخش نخست، با عنوان «فساد خیزی» تحلیلی اجتماعی از علل، ریشه‌ها و زمینه‌های بروز فساد در جامعه موردتوجه قرارگرفته است. در این بخش، علاوه بر سیر تاریخی شکل‌گیری و رشد فساد در جامعه معاصر، به نقش نهادهای ساختاری و اجرایی کشور، قواعد مدیریتی، فرهنگ سیاسی و اجتماعی، انتخابات و دنیای سیاست، رسانه و خانواده در کاهش یا افزایش فساد در جامعه ایران پرداخته است. عمده مباحث در این تحلیل اجتماعی علل فساد، ناظر بر «فساد اقتصادی» است که در سال‌های اخیر در کانون توجه اجتماعی قرارگرفته است.
این بخش در ده نگاشت تخصصی تدوین و تنظیم‌شده است و علاوه بر پژوهشگران مرکز رشد، ازجمله چهره‌های شاخصی که در این بخش دست‌به‌قلم شده‌اند، «دکتر احمد توکلی» و «دکتر عادل آذر» بوده‌اند که پیرامون مباحثی مانند مفهوم «فساد سیستمی» و تأثیر نظام حکمرانی ملی در شکل‌گیری فساد، مباحث خود را ارائه داده‌اند.
در بخش دوم با عنوان «فساد ستیزی»، کوشش شده است تا منطق و اصول «مبارزه با فساد» در ایران امروز، زیر ذره‌بین قرار گیرد. در این راستا ایده‌های متداولی همچون «سوت‌زنی» و «شفافیت» علاوه بر معرفی و تبیین، به‌صورت انتقادی مورد تحلیل قرارگرفته‌اند. نقش ظرفیت‌های فرهنگ اسلامی، نظام قاعده‌گذاری بیرونی، شاخص‌سازی برای سنجش فساد و ظرفیت فضای مجازی در این حوزه، ازجمله محورهای این بخش بوده است. این بخش در 11 نگاشت تخصصی تدوین و تنظیم‌شده است که ازجمله آن، نوشتاری از «دکتر سید احسان خاندوزی» با موضوع تمایز میان فساد کارگزار و قاعده‌گذار، اختصاص‌یافته است.
در بخش سوم با عنوان «فساد کاوی»، سعی شده از زاویه‌ای نزدیک‌تر به موضوع توجه شده و مصادیقی از فساد در حوزه‌هایی مانند نظام پولی و بانکی، سلامت، فضای مجازی و آموزش‌وپرورش واکاوی و بررسی‌شده است. هدف از این بخش، نه بیان جزئیات پرونده‌های مختلف فساد در سال‌ها اخیر بلکه بیان جزئیاتی از روش‌ها، انواع و قالب‌های فساد در زیرنظام‌های اجتماعی بوده است تا بدین شکل، هم در مقام شناسایی علل و هم در مقام مواجه و مبارزه با فساد، با دقت نظر بیشتری اقدام شود. این بخش در 10 نگاشت جمع‌آوری‌شده که ازجمله آن، نوشتار «دکتر کامران باقری لنگرانی»، وزیر اسبق «بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» پیرامون قالب‌ها و مصادیق فساد در نظام سلامت است.
اپیدمی فساد
این روزها حال و هوای کشور، متأثر از شیوع ویروس کرونا است. سرمقاله این نشریه با عنوان «کرونای فساد»، بیگانه با این شرایط نیست. شباهت‌های فراوانی میان این عارضه سلامت انسانی با عارضه فساد در نظام اجتماعی وجود دارد. خصلت تهاجمی، تدریجی و شیوع شبکه‌ای و جمعی این دو ویروس ازجمله آن‌هاست. در علل و ریشه نیزمیان این دو، شباهت وجود دارد؛ زیرا که منشأ انتقال آلودگی در هر دو، «دست‌های آلوده» است. نشریه حاضر، ازاین‌جهت بیگانه با شرایط ناشی از شیوع ویروس کرونا نیست و از این استعاره جهت افزایش حساسیت کارگزاران و سیاست‌گذاران عمومی نسبت به این مسئله عمومی استفاده کرده است.
نشریه «تأملات رشد» در ایستگاه پنجم با موضوع «فساد» در 224 صفحه و به همت مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام منتشرشده است. علاقه‌مندان جهت دریافت اطلاعات بیشتر از این نشریه و تهیه آن به فروشگاه اینترنتی «رُشدا» به نشانی https://rushda.ir/?p=7696 مراجعه نمایند.
